Белград. 13 октомври 2025 – Иако во последните години Србија усвои неколку клучни документи за реформа на енергетскиот сектор, земјата и понатаму премногу се потпира на јаглен, додека развојот на обновливите извори на енергија оди бавно и без јасна стратегија. Ова е главниот заклучок од најновиот Годишен извештај на Сојузот на енергетичари, кој го пренесува д-р Илија Батас Бјелиќ од Институтот за технички науки при САНУ.
И покрај усвојувањето на Интегрираниот национален климатски и енергетски план и Стратегијата за развој на енергетиката до 2040 со проекции до 2050 година, нема видлива динамика во реализацијата на проектите што би ја поттикнале енергетската транзиција. Според извештајот, Србија има највисоки емисии на јаглерод диоксид по произведен киловат-час во Европа, а лигнитот и натаму доминира во производството на електрична енергија со учество поголемо од просекот на регионот и Европската унија. Експлоатацијата на резервите станува сè потешка, па земјата веќе прибегнува кон увоз на јаглен од соседни држави и од прекуокеански пазари.
Во извештајот се посочува дека крајот на производството засновано на јаглен не се очекува пред 2050 година, иако постојат технички и економски подобри решенија преку развој на ветерна, соларна и хидроенергија. Обновливите извори, иако формално учествуваат со 34 до 38% во енергетскиот микс, најголем дел потекнуваат од големите хидроцентрали, додека современите ветро и соларни постројки сè уште немаат значајно влијание. Србија, за разлика од соседните земји, сè уште нема ниту една голема фотонапонска електрана приклучена на преносниот систем.
Бјелиќ нагласува дека обновливите извори во јавноста често неоправдано се претставуваат како поскапи, покомплицирани и поризични за стабилноста на системот отколку што навистина се. Тој предупредува дека Електропривреда Србије (ЕПС) нема доволно капацитети за изградба на големи соларни постројки, ниту за развој на меѓународни проекти како „Ѓердап 3“, а заостанува и во поддршката за мали домашни системи, какви што веќе се спроведуваат во Црна Гора.
Истовремено, системското размислување за можноста за изградба на нуклеарни централи го одвлекува вниманието и ограничените стручни ресурси од развојот на обновливите извори. Според авторите, дури и во најоптимистички сценарија, изградбата на вакви капацитети би траела со години, додека поголемиот дел од постојните термоелектрани ќе го завршат својот работен век.
Експертите предупредуваат дека, без јасна визија, Србија ризикува да го пропушти прозорецот за правовремена енергетска транзиција, особено со оглед на воведувањето на европските такси за емисии на CO₂, кои ќе го направат извозот на електрична енергија од јаглен економски неисплатлив. Потребно е, како што заклучува Бјелиќ, зајакнување на стручните и институционалните капацитети, како и поголемо вклучување на научната и стручната јавност за да се обезбеди одржлива и конкурентна енергетска иднина на земјата.
Извор: Klima101.rs
