Париз. 27 август 2025 – Светот годинава ќе вложи рекордни 3,3 трилиони американски долари во енергетскиот сектор, што е пораст од 2% во споредба со 2024 година, покажува новото издание на извештајот World Energy Investment на Меѓународната агенција за енергија (IEA). И покрај политичката нестабилност и неизвесната економска клима, капиталот во сè поголема мера се насочува кон чиста енергија, а нејзиниот удел во глобалните вложувања е двојно поголем од оној на фосилните горива.
Од вкупната сума, 2,2 трилиони долари ќе бидат распределени за обновливи извори, нуклеарна енергија, електрични мрежи и складирање, нискоемисиони горива, енергетска ефикасност и електрификација. Само 1,1 трилион долари ќе отидат во нафта, гас и јаглен, што претставува историски пресврт: пред само една деценија, фосилните горива добиваа далеку повеќе инвестиции од електричниот сектор. Денес, вложувањата во производство и инфраструктура за електрична енергија достигнуваат 1,5 трилион долари – околу 50% повеќе од износот што се инвестира за носење на нафта, гас и јаглен на пазарот.
Соларната енергија е водечкиот сегмент, со 450 милијарди долари планирани инвестиции во 2025 година. Оваа бројка ја прави најголема поединечна ставка во светските енергетски вложувања и симбол на „ерата на електрицитетот“ што ја истакнува IEA. Брзиот пад на цените и силната конкуренција меѓу производителите ја прават соларната технологија сè поатрактивна, особено во земјите во развој. Кина веќе извезува повеќе соларни панели во новите пазари отколку во развиените економии, а само Пакистан во 2024 увезе капацитет од 19 GW – половина од целокупниот капацитет на својата електрична мрежа.
Батериските системи за складирање енергија, кои ќе достигнат 66 милијарди долари инвестиции годинава, се надополнуваат со растечките вложувања во електрични возила и мрежи за полнење. Вкупните трошоци за електрификација на крајната потрошувачка, од транспортот до домаќинствата и индустријата ќе се доближат до 800 милијарди долари, речиси двојно повеќе отколку пред една деценија.
Регионалната распределба на капиталот ја нагласува доминацијата на Кина, која со 627 милијарди долари учествува со речиси една третина од светските вложувања во чиста енергија. Европската унија вложува 386 милијарди долари, најмногу во обновливи извори и енергетска ефикасност како одговор на намалувањето на испораките на руски гас. САД, со 400 милијарди долари, ги насочуваат инвестициите кон обновливи извори, батерии и електрификација, со цел и да ја намалат зависноста од кинеските синџири на снабдување. Индија, пак, вложува 100 милијарди долари, пред сè во соларна енергија, со што веќе се движи кон исполнување на својата цел за 50% не-фосилни капацитети до 2030 година.
Во фосилниот сектор трендот е различен. Инвестициите во нафта ќе паднат на 535 милијарди долари, што е 6% помалку од 2024 и најголемо годишно намалување од 2016 година. Природниот гас ќе остане релативно стабилен со 365 милијарди долари, додека вложувањата во јаглен ќе се зголемат на 248 милијарди долари, поттикнати од нови капацитети од речиси 100 GW одобрени во Кина и 15 GW во Индија. За првпат, пак, во развиените економии во 2024 не беше регистрирана ниту една нарачка за нови парни турбини за јаглен.
IEA предупредува дека инфраструктурата не успева да го следи растот на побарувачката за струја. Иако секоја година се трошат околу 400 милијарди долари за електрични мрежи, тоа е далеку помалку од над еден трилион долари што се инвестира во нови генерациски капацитети. Долги административни постапки, тесни грла во снабдувањето со кабли и трансформатори и финансиските проблеми на јавните компании, особено во земјите во развој, го забавуваат темпото.
Воедно, глобалната слика покажува растечка нерамнотежа. Африка, иако има 20% од светското население, учествува со само 2% од светските инвестиции во чиста енергија. Поради високите камати и девалвацијата на валутите, многу африкански држави не можат да мобилизираат доволно капитал, а трошоците за сервисирање на долгот таму се еднакви на 85% од целокупните енергетски инвестиции.
IEA заклучува дека светот недвосмислено се движи кон почиста, поефикасна и поразновидна енергетска иднина. Но моменталното темпо не е доволно за исполнување на климатските цели од Парискиот договор и договорот од COP28 за тројно зголемување на капацитетот на обновливи извори до 2030 година. За тоа ќе биде потребно двојно поголемо вложување во обновливи извори и речиси тројно поголеми инвестиции во енергетска ефикасност и електрификација. Светските влади и финансиски институции ќе мора да ја забрзаат поддршката, особено во земјите во развој, за да се избегне заклучување во јаглеродно-интензивна инфраструктура и да се искористат економските придобивки што ги носи енергетската транзиција.
Извор: IEA
