Европската централна банка (ЕЦБ) и националните централни банки (НЦБ) имаат клучна улога во поддршката на транзицијата на земјите-членки на ЕУ кон економија со нето-нула емисии.
Преку својата монетарна политика, ЕЦБ има можност активно да ја поттикнува декарбонизацијата, притоа обезбедувајќи ценовна стабилност и финансиска рамнотежа во рамки на Унијата. Според резултатите од студијата на ЕЦБ од 2023 година, забрзаната транзиција претставува најефикасна стратегија за ограничување на економските ризици и трошоци поврзани со климатските промени.
Како што истакна потпретседателот на ЕЦБ, Луис де Гуиндос, поодлучните монетарни политики се неопходни за остварување на целите на Парискиот договор. Причината за тоа е јасна – континуираната зависност на ЕУ од фосилни горива ја изложува европската економија на сериозни системски ризици и потенцијална нестабилност. 
Според Договорот за функционирање на Европската Унија (ТФЕУ), примарната цел на Европскиот систем на централни банки (ЕСЦБ), во кој членува и ЕЦБ, е одржувањето на ценовната стабилност. Сепак, почитувајќи ја оваа основна обврска, ЕЦБ истовремено има задача да ги поддржува и општите политики на Унијата – меѓу кои централно место заземаат и климатските политики.
Во согласност со Европскиот зелен договор, од ЕЦБ се очекува да ја насочува прераспределбата на финансиските ресурси кон зелени инвестиции, без притоа да отстапува од својот примарен мандат. Оваа прераспределба е клучна за затворање на финансискиот јаз во спроведувањето на климатските цели на ЕУ – јаз кој се проценува на најмалку 400 милијарди евра годишно.
Затоа, ЕЦБ и националните централни банки треба и мора да дејствуваат во комплементарна насока, со цел да обезбедат уредна транзиција и да ги намалат системските и финансиските ризици што произлегуваат од климатските промени. Во тој контекст, монетарната политика се наметнува како една од клучните алатки за корекција на пазарните слабости и неефикасности.“
„Оперативните алатки што можат да се насочат кон поттикнување на пренасочување на финансиските ресурси кон зелени инвестиции, а притоа да останат усогласени со приоритетите на мандатите – најпрвин ги опфаќаат операциите на отворен пазар и таканареченото ‘последно прибежиште’ за рефинансирање на банките. Овие алатки се дополнети со вонредни инструменти воведени како реакција на економските кризи во изминатите 15 години: квантитативно олеснување, што подразбира масовни откупи на хартии од вредност на секундарниот пазар, и кредитно олеснување преку големи среднорочни и долгорочни операции за рефинансирање.“
Европската централна банка и транзицијата: можности во 2025 година
Во 2021 година, Европската централна банка го усвои Акцискиот план за климатски промени – документ што ја потврдува важноста на интегрирањето на климатските прашања во клучните функции на централните банки. Со оваа иницијатива се постави темелот за иновативни чекори, како што е зелениот пресврт во програмата за купување обврзници и воведувањето на алатки како климатски стрес-тестови. Сепак, и покрај забележливиот напредок, влијанието на оваа стратегија врз монетарната политика и понатаму останува ограничено.
Ревизијата на монетарната стратегија планирана за 2025 година претставува ретка можност за освежување и надградба на „Климатскиот план“ – преку вградување на мерки што ќе бидат целосно усогласени со целите на Парискиот договор.
Брзото и решително дејствување е клучно за да се избегнат високите трошоци поврзани со неактивност или одложени интервенции – трошоци кои, според сите прогнози, би биле значително повисоки од оние што произлегуваат од навремено преземени мерки.
Во изминатите години, Европа направи значителни напори за да изгради солидна основа за спроведување на економски и финансиски политики што се насочени кон исполнување на климатските цели. Видливо е подобрувањето во достапноста на податоци и аналитички алатки. На пример, ЕУ Таксономијата за одржливост нуди јасна и прецизна рамка за идентификување на одржливи економски активности, а научно-технолошкиот напредок сè повеќе го олеснува спроведувањето на поамбициозни и поефективни политики.
ЕЦБ може да ја искористи оваа основа за да придонесе кон системска промена кон поодржлива економија, истовремено помагајќи во ублажување на системските ризици што произлегуваат од климатските промени.
Предлози за реформа на монетарната политика
Манифестот, објавен на 28 јануари 2025 година, поддржан од 41 организација од граѓанското општество и придружен со писмо потпишано од 20 меѓународни експерти, предлага сет мерки за усогласување на монетарната политика на ЕЦБ со климатските цели.
Предлозите се во согласност со ставовите изнесени од ECCO во нивниот технички извештај „Монетарна политика и климатска транзиција: што може да направи ЕЦБ за Зелениот договор?“ и се однесуваат на четирите клучни инструменти на монетарната политика споменати претходно.
Меѓу клучните предложени мерки се:
- Операции за рефинансирање: Банките би можеле да добијат повластено финансирање насочено кон клучните сектори на енергетската и климатската транзиција – како што се обновливите извори на енергија, енергетската ефикасност и реновирањето на згради – преку воспоставување „зелена“ програма за долгорочни операции за рефинансирање (TLTROs), по примерот на претходните искуства. Целта е ваквата програма да се воведе до крајот на 2025 година, со јасна врска со активностите идентификувани во ЕУ Таксономијата.
- Ажурирање на рамката за колатерал на Евросистемот во насока на одржливост: ЕЦБ користи колатерал како заштита од ризик од неплаќање при обезбедување ликвидност на банките. „Колатералната рамка“ дефинира кои средства се прифатливи и како се одредуваат „попустите“ во зависност од нивниот ризичен профил. Потребно е темелно ажурирање на оваа рамка, со цел исклучување на средства поврзани со суштински неодржливи деловни модели – како на пример индустриите за фосилни горива или активности што предизвикуваат уништување на екосистеми. Дополнително, треба да се воведат механизми за санкционирање на издавачи со висок климатски и еколошки ризик.
- Купување на средства и состав на монетарното портфолио: ЕЦБ има можност да купува различни типови хартии од вредност – вклучувајќи државни, супранационални, корпоративни и покриени обврзници. За да даде суштински придонес кон исполнувањето на Парискиот договор, ЕЦБ треба да усвои проактивен пристап кон трансформација на своето портфолио – пренасочувајќи го кон одржливи средства и ослободувајќи се од вложувања поврзани со климатски и еколошки штетни деловни модели. Ова бара воведување строги критериуми за исклучување, со што ќе се избегне поддршка на издавачи што структурно го загрозуваат животната средина. Воспоставувањето структурно портфолио наменето за транзицијата треба да биде еден од приоритетите до крајот на 2025 година.
Идните одлуки на ЕЦБ ќе ја одредат способноста на ЕУ да постигне фер и уредна климатска транзиција. Ревизијата на стратегијата за монетарна политика на ЕЦБ во 2025 година, затоа, претставува критичен чекор во справувањето со предизвиците на климатските промени и искористувањето на можностите што ги нуди одржливиот економски систем. Преку насочени и амбициозни монетарни политики, ЕЦБ може и да придонесе за климатските цели на Европа и да ја зајакне економската и финансиската отпорност на Еврозоната, правејќи ја поподготвена и поконкурентна.
Беатриче Моро – виш политички советник за одржливо финансирање во ЕККО.
